BARAJLARIN %22’Sİ BUHARLAŞIYOR

Yüksek Mühendis Hüseyin  ERKİN

Enerji Yöneticisi – DSİ Em. Böl. Müd. Yrd.

Yapılan hesaplamalara göre dünyadaki yıllık toplam yağışın miktarı 501 milyar metreküp olarak tahmin edilmektedir. Bunun 274 milyar metreküpü buharlaşma yoluyla atmosfere geri dönüyor. Dünya iklimsel su döngüsüne göre bu yıllık toplam yağışın buharlaşan yaklaşık %55’inden yararlanamıyoruz. Bu döngü sistemine göre, ülkemizde büyük harcamalar ve uğraşlar sonrasında yapılan barajlarda toplanan suyun yaklaşık %25’den fazlası yıl boyunca buharlaşmaktadır. Özellikle derinliği az (sığı) ve rezervuar yüzeyi büyük olan barajlarda buharlaşma daha fazla olmaktadır. Ülkemizde genellikle Nisan- Ekim ayları döneminde baraj yüzeylerinden, toplam su hacminin ortalama %22’si buharlaşarak atmosfere dönmektedir. 2020 yılında bu oran daha fazla olmuştur.  Bu riskli durum İstanbul başta olmak üzere barajlardan su temin eden şehirlerimiz için tehlike işaretidir. Trakya’da Edirne ve Kırklareli’ne içme kullanma suyu temin eden barajların durumuna baktığımız da bu riskin önemi daha iyi görülecektir. Geçtiğimiz yıl kuraklık ve buharlaşama sonrasında yıl sonuna doğru Edirne merkeze su sağlayan Kayalıköy Barajı, Keşan’a su sağlayan Kadıköy Barajı alarm vermişti. Neyse ki 2021 yılı kışı kısmen yağışlı geçip barajlarda şimdilik yeterli se depolanması sağlanmıştır. Ancak bu yaz aylarında aşırı sıcak va buharlaşmanın yüksek olacağı tahminleri yapılmaktadır. Bu yüzden barajlardan su temin eden Edirne ve Keşan belediyelerimizin suyu verimli kullandırıp su yönetimini iyi yapmaları gerekmektedir. En önemlisi şehir şebekelerindeki su kayıplarının %15’in altına düşürmeleri gerekir .Bilindiği gibi Keşan  belediyesi ihtiyaç olan suyunu pompaj sistemiyle şebekeye verdiğinden özellikle Kumdere su kuyuları  pompaları hatırı sayılır bir elektrik tüketimine yol açmaktadır. Bu şebekenin mutlaka Enerji Verimliliğinin tespitinde fayda vardır.

Sonuç olarak, küresel ısınma riski dolayısıyla girdiğimiz kurak periyot önümüzdeki yıllarda da devam edecek gözüküyor. Bu durum göz önüne alınarak barajlarda depolanan suların buharlaşmasını asgari seviyeye düşürme çareleri aranmalıdır. En önemlisi şehirlerin ihtiyacı olan sular emniyete alınarak barajlardan sulamaya su verilmeli yada hiç verilmemelidir. Buharlaşmanın azaltılmasında kullanılan fiziksel, kimyasal, yapısal yöntemler, rezervuarda su devir daimi gibi uygulamalar yapılmaktadır. Pratikte en fazla uygulanan suyun yüzeyinin kısmen kaplanması (son yıllarda güneş panelleriyle kaplanarak elektrik enerjisi üretilmesi yaygınlaşmaktadır. İstanbul Büyük Çekmece Barajında 120 kwlık santral hizmete sokulmuştur. Çin’de ve Japonya’da 2,3 MW kapasiteli dünyanın en büyük baraj yüzer Güneş santralleri yapılmıştır) Baraj su yüzeyinde buharlaşmayı hızlandıran rüzgarı kesmek için baraj göl sahası etrafı rüzgar kırıcılarla çevrilmeli ya da ağaçlar dikilmelidir.

Edirne’de sulama mevsiminde oldukça yüksek güneş radyasyonunun buharlaşma etkisini kısmen azaltmak amacıyla barajlarımız su rezervuarlarının belli alanlarında yüzer güneş enerjisi santralları kurarak sulamada kullanılan pompaj enerjisinin bir bölümü karşılanarak hem buharlaşma azaltılacak hem de ihtiyaç olan enerji üretilmiş olacaktır. Kadıköy Barajı rezervuar sahasında kurulacak 250 kw Güneş Enerjisi Santralı ile Arıtma tesisi pompaj elektriği üretilmiş olacaktır.